ایده کاشت گیاه زیره و روغن گیری از آن

گیاهی کوچک، علفی به ارتفاع ۱۵ تا ۵۰ سانتی متر و د ار ای ریشه در از باریک به رنگ سفید و ساقه ای راست و منشعب به تقسیمات دو تایی است منشأ اولیه آن ناحیه علیای مصر و سواحل نیل بوده است ولی امروزه به حالت نیمه وحشی در منطقه وسیعی از مدیترانه ، عربستان ، ایران، و نواحی مختلف می روید و یا در این نواحی پرورش می یابد. 

 

برگهای آن متناوب، شفاف، بی کرک، منقسم به بریدگیهای بسیار نازک و ظریف ولی در از و نخی شکل است. گلهائی کوچک ، سفید یا صورتی رنگ و مجتمع به صورت چتر مرکب دارد . میوه آن بیضوی کشیده، باریک در دو انتها، بسیار معطر ، به طول ۶ میلی متر، به قطر ۱/۵ میلی متر و پوشیده از تارهای خشن است. بعضی از و اریته های این گیاه میوه های عاری از تار دارند. رنگ میوه بر حسب و اریته های مختلف گیاه ممکن است زرد تیره یا خرمانی مایل به سبز و یا خاکستری باشد .

نیاز اکولوژییکی زیره

چون زیره سبز گیاهی مدیترانه ای است، لذ ا در طول رویش به حرارت مناسب و نور کافی نیاز دارد مقدار اسانس گیاهان که در مناطق گرم با نور فراوان می رویند بیش از مناطق دیگر است. این گیاه در مرحله گل دهی و تشکیل میوه به رطوبت کمتری نیاز دارد . خاکهای با بافت متوسط و خاکهای لوم شنی، خاکهای مناسبی برای تولید زیره سبز هستند . کشت در خاکهای سبک شنی و تهی از مواد و عناصر غذایی مناسب نیست چون این خاکها شرایط را برای ابتلای گیاهان به بیماریهای قارچی آماده می کنند. PH خاک برای کشت زیره سبز ۵ /۴ تا ۸/۲ مناسب است .

آماده سازی خاک

در اوایل پائیز ۱۵ تا ۲۰ تن در هکتار کود های حیوانی کاملاً پوسیده به زمین اضافه نموده و سپس شخم زده می شود و در ادامه زمین را باید تسطیح نمود . خاک باید نرم باشد وسله تولید نکند قبل از کشت زمین را آماده و آنرا کرت بندی می کنند.

ناریخ و فواصل کاشت گیاه زیره

از تناوب کاشت زیره با گیاهان تیره جعفری باید خود اری نمود . زیرا زیره سبز به بیماریهای قارچی بسیار حساس بوده و بیماریهای گیاهان تیره جعفری کم و بیش مشابه هستند .

تکثیر گیاه توسط بذر صورت می گیرد . تاریخ کشت به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. بطوریکه در مناطق معتدل یک محصول پائیزه در مناطق سرد به صورت یک محصول بهاره کشت می شود اواسط پائیز (آبان ماه) زمان مناسبی برای کشت پائیزه است در حالیکه کشت بهاره در اسفند انجام می گیرد .

اگر زیره سبز ردیفی کشت شود ، فاصله ردیف ها ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر مناسب است. هر هکتار زمین به ۱۲ تا ۱۵ کیلوگرم بذر با کیفیت نیاز دارد . عمق بذر به تناسب بافت خاک بین ۱/۵ تا ۲ سانتی متر مناسب است. پس از کشت از انجام هر گونه عملی که سبب جایجانی بذر شود باید خودداری نمود.

کاشت گیاه زیره

کشت زیره سبز توسط بذر و مستقیماً در زمین اصلی صورت می گیرد. مدتی قبل از کاشت زمین را باید آبیاری نمود. بذرها را می توان پس از مخلوط کردن با ماسه نرم به صورت دست پاش در سطح زمین پاشید در بعضی نقاط زیره سبز را به صورت ردیفی کشت می کنند. برای افزایش قوه رویشی بذرها را باید به مدت ۲۴ تا ۳۶ ساعت در آب خیس نمود .

پس از کاشت بلافاصله باید زمین را آبیاری کرد. آبیاری نباید شدید باشد تا بذرها شسته شود و در مرکز کرتها متراکم شود. دومین آبیاری باید ۸ تا ۱۰ روز پس ازاولین آبیاری انجام گیرد. رویش بذرها پس از دومین آبیاری آغاز می شود . چنانچه منطقه کشت از دمای بالایی برخورد ار باشد باید ۵ تا ۶ روز پس از دومین آبیاری مجدداً گیاهان را آبیاری نمود.

این آبیاری سبب می شود تا رویش بذرها تکمیل شود گیاهان را باید هر ۱۲ تا ۲۰ روز (بسته به شرایط آب و هوائی) آبیاری کرد. اضافه کردن ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار ازت ۴۰ تا ۵۰ روز پس از کشت به همراه آبیاری سبب افزایش عملکرد می شود.

داشت گیاه زیره

چون زیره سبز ارتفاع کمی دارد و اگر امکان رویش به علفهای هرز داده شود ، نه تنها می تواند بر زیره سبز غلبه کند و جذب آب و کسب نور را دچار اشکال سازند، بلکه سبب انتشار و گسترش آفتها و بیماریها نیز می شوند لذا وجین علف های هرز ضروری است. هنگامیکه ارتفاع بوته ها به پنج سانتی متر رسید باید وجین علف های هرز را آغاز و در طول رویش زیره سبز علف های هرز را باید دو تا سه مرتبه وجین کرد . برگرداندن خاک بین ردیفها نیز نقش عمد ه ای در افزایش عملکرد دارد. آبیاری باید با دقت انجام گیرد .

هنگام گل دهی و تشکیل میوه، گیاهان به حداقل آبیاری نیاز دارند. آبیاری زیاد نه تنها سبب کاهش عملکرد می شود بلکه شرایط را برای ابتلاء به بیماریهای قارچی آماده بیماریهای قارچی زیره سبز یکی سفیدک سطحی است که برای مبارزه با آن باید از قارج کش های سولفوره و تا بل به مقدار یک کیلوگرم در هکتار یا از کار اتان به مقدار ۰/۵ لیتر در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد .

از دیگر بیماری قارچی بلایت زیره است که در مرحله گل دهی به گیاهان آسیب می رساند. وجود لکه های قهوه ای رنگ بر روی ساقه، برگها از علائم این بیماری است ،برای مبارزه با آن از قارج کش های حاوی ترکیبات مس نظیر دیتان، بلیتوکس (۵۰ Blitox)، کوپر و مار (CuprOmar) به مقدار ۱/ ۰ تا ۱ کیلوگرم در هکتار می توان استفاده نمود پوسیدگی ریشه نیز از بیماریهای دیگر زیره است که در تمام مراحل رویش زیره سبز را تهدید می کند که جهت کنترل از مخلوط کار اتان و دیتان می توان استفاده نمود.

برداشت زیره

محصول معمولاً ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز پس از کشت آماده برد اشت میشود از اردیبهشت تا اوایل خرداد می توان زیره سبز را برداشت نمود . عمل برداشت معمولاً با دست انجام می گیرد . گیاهان را با دست از ریشه بیرون کشیده یا با د اس برداشت می کنند. سپس آنها را باید خشک نمود. پس از بوجاری باید بذرها را از سایر اند ام ها جدا و با استفاده از جریان هو ا آنها را تمیز و بسته بندی کرد عملکرد بذر بسیار متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد . از هر هکتار ۸/ ۰ تا ۱ تن بذر تولید می شود .

معرفی زیره

زیره گیاهی است یکساله کوچل و علفی که ارتفاع آن ۶۰ سانتیمتر است ریشه آن در از و با ریل برنگ سفید ، ساقه آن راست و برگهایش به شکل نوار با ریلک و تحی شکل و برنگ سبز می باشد . گلهای زیره سفید یا صورتی بصورت چتری در انتهای ساقه ظاهر می شود . این گیاه بطور وحشی در مناطق مدیترانه می روید . زیره برنگهای زرد تیره ، سبز و خاکستری وجود د ارد . در گویش محلی طبس به آن کرابیه می گویند.

ترکیبات شیمیایی زیره

زیره دارای تانن ، روغن زرین و اسانس است .
اسانس زیره را از تقطیر میوه له شده تحت اثر بخار آب بدست می آورند . این اسانس مایعی است بیرنگ که در اثر ماندن ابتدا برنگ زرد و سپس قهو ه ای رنگ می شود .
بویی زیره مربوط به آلدئید ی بنام کومینول است . مقدر کومینول در زیره بسته به محل کشت ان بین ۳۰ تا ۵۰ درصد است.

خواص دارویی زیره

1. قابض و خشک کننده است.
2. ضد تشنج است.
3. برای برطرف کردن بیماری صرع مفید است.
4. در دفع گاز معده موثر است.
5. قاعدہ اور است.
6. عرق اور است
7. برای رفع برونشیت از دم کرد ه زیره استفاده کنید
8. برای برطرف کردن سوء هاضمه مفید است.
9. ترشحات زنانگی را برطرف می کند .
10. برای تحریک اشتها زیره سبز را با سرکه و آب مخلوط کرده و قبل از غذا بخورید .
11. برای برطرف کردن قطره قطره ادرار کردن زیره را تفت داده و سرخ کنین ،سپس با آب بخورید.
12. برای رفع نفخ روده و معده می توانید دم کرده زیره را تنقیه کنید
13. برای التیام زخم چشم ، دانه های له شده زیره سبز را در آب برنج خام خیس کرده و سپس مایع بدست آمده را قطره قطرہ روی زخم چشم بریزید.
14. هنگامیکه اطفال شیر خوار دل درد دارند و نفخ در شکم شان پیچیده چند قطره اسانس زیره را با روغن بادام مخلوط کرده و با آن شکم آنها را ماساژ دهید.
15. و بالاخره زیره را در غذاهایی که نفاخ هستند مخصوصا حبوبات استفاده کنید.

میوه زیره اصلی ترین بخش قابل استفاده آن به منظور پزشکی و آشپزی است. میوه ها شامل ۳ تا ۷ درصد روغن اساسی و روغن چرب است. روغن زیره خود شامل ۵۰ تا ۶۵ درصد دی ناکاروون و ۲۰ تا ۳۰ درصد لیمونن است و ترکیبات دیگر از جمله کار و نول ، دی هیدروکار و نول، پاینن و پریل الکل در درجه دوم اهمیت قرار دارند . زمانی زیره به عنوان نوشیدنی ضد نفخ کاربرد زیادی داشته و برای سوء هاضمه تجویز می شده است.

زیره همچنین به درمان مشکلات کبد ، کلیه و صفرا کمک می کند و در درمان برونشیت، سرماخوردگی، سرفه، گلو درد و تب موثر است. دارای ویژگی کشندگی عضلات بوده و اشتها را بهبود می بخشد . به علاوه سطح کلسترول خون را کاهش می دهد . روغن اساسی آن در درمان گرفتگی عضلات روده مفید است همچنین دارای خواص ضد سرطانی، ضد باکتریایی و ضد دیابتی است.

در یک مطالعه تأثیر دوزهای مختلف روغن زیره سیاه بر آنزیم های کبد در موش های دیابتی شده با آلو کسان بررسی شده است. مشاهده شد که ۱۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن روغن زیرہ سطح گلوکز خون را بیشتر از دوزهای ۵ ، ۲۰، ۴۰ و ۸۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن کاهش می دهد و همچنین در این دوز اثر سمیتی ندارد . در نتیجه می توان گفت ۱۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن از روغن زیره سا لم ترین دوز است.

بررسی موارد مصرف و کاربرد زیره

زیره ی سبز و سیاه در ظاهر شبیه یگدیگرند ، البته اگر موشکافانه بررسی کنید متوجه می شوید که زیره ی سبز صاف تر، بلندتر و در رنگ روشن تر از زیره ی سیاه است.

مناطق شرقی مدیترانه و شمال آفریقا زادگاه آن می باشد . ریشه لغت Cunnini از فرانسه است که این لغت در زبان فرانسه هم قرض گرفته شد ه از لغت عربی KammOn می باشد ، عربها نیز این لغت را از لغت اسپانیایی COmino گرفته اند. سابقا” ایران در تهیه زیره نقش عمد ه ای داشت : اما اخیرا” هند ، سری لانکا، سوریه ، پاکستان و ترکیه منابع مهم پرورش این گیاه به حساب می آیند. در کاوش های باستانی در شهر سوخته زابل مشخص شده است که مردم آن در پنج هزار سال پیش زیره سیاه را می شناختند .

خاصیت دارویی زیره

دانه ی زیره ی سیاه که Nigella Sativa از دیگر نامهای آن است، یکی از بنام ترین دانه های دارویی در تاریخ است. زیره سیاه برای درمان رنج وسیعی از بیماریها و اختلالات استفاده می شود . یک پزشک یونانی معروف بعد از استفاده زیره جهت درمان دندان درد و سردرد گفت: «زیره سیاه هر دردی بجز مرگ را می تواند درمان کند . »

زیره به دلیل دارا بودن بیش از ۱۰۰ ترکیب دارویی می تواند در دمان بیماری های بسیاری موثر واقع شود . اگرچه امروزه فقط به عنوان یک درمان خانگی از آن استفاده می شود. اسید چرب، آمینو، فیبر، پتاسیم، سدیم، آهن و کلسیم، تعدادی از این ترکیبات هستند . اسید چرب مورد نیاز انسان توسط بدن ساخته نمی شود بلکه باید با استفاده از مواد غذایی مناسب این اسید را برای بدن فراهم کنیم . می توانید اسید چرب مورد نیاز بدنتان را با خوردن زیره سیاه بدست آورید.

نتایج بدست آمده از تحقیقات دانشمندان حاکی از آن است که زیره سیاه بدلیل داشتن خاصیت آنتی هیستامینی می تواند در رفع اختلالات مربوط به آسم و برونشیت، Arthritis (ورم مفاصل) ، ناراحتی های گوارشی (نفخ – سوی هاضمه و تقویت معده ) تاثیر به سزایی داشته و سیستم ایمنی بدن را تقویت کند . در چنین مواردی بیمار باید به مدت ۶ ماه و حتی بیشتر از آن استفاده کند.

با توجه به موارد ذکر شده عجیب نیست که از زیره به عنوان یکی داروی شگفت انگیز در تاریخ پزشکی نام برده می شود . روغن زیره نوع دیگری از مکمل های غذایی معروف است، برای بدست آوردن روغن زیره آن را سرد می کنند و سپس در با دستگاه فشار می دهند تا روغن آن گرفته شود . روغن زیره ی سیاه برای درمان ناراحتی های پوستی از قبیل خشکی پوست، اگزما و صدف موثر است. میزان مصرف پیشنهادی در این موارد یک قاشق چای خوری بهمراه غذا می باشد .

محققان هندی در تحققیقات خود دریافتند که زیره ی سبز خاصیت ضد سرطانی دارد. آنها در یکی از تحققیات خود متوجه شدند که زیره سبز فعالیت شیمیایی بدن را، برای از بین بردن سموم افزایش داده و با این کار بدن را در مقابل انواع خاصی از سرطان ها حفاظت می کند. تحققیات انجام شده در
آنیستیتو سرطان هند (AdyarMadras) ، نشانگر ان است که ریره سبز قادر به جلوگیر ی از تخریب ۸۳% کروموزم ها شده که منشاء این تخریب عموما” سرطانهای قدرتمند می باشد. زیره سیاه نیز با داشتن Carotene می تواند از بروز سرطان جلوگیری کند . Caroteine در کبد به ویتامین A تبدیل شده و برای جلوگیری از سرطان مفید است.

بررسی کالاهای جایگزین زیره

روغن گیاهی به صورت تجاری و در مقیاس وسیع تولید می شوند که از آن میان ۱۲ نوع، بیش از ۹۵ درصد تولید جهانی روغن را به خود اختصاص میدهند .
منابع گیاهی تولید روغن شامل گروه منابع دانه ای نظیر پنبه دانه، کلزا، گلرنگ، سویا، آفتابگردان، بادام زمینی و کنجد و همچنین گروه منابع بوته ای (درختی) مانند نارگیل و پالم هستند .
روغن موجود در دانه های روغنی را به وسیله فشار فیزیکی با استفاده از یک پرسی هیدرولیک، یک پرس مارپیچی و یا ترکیبی از این دو و یا به کمک یک حلال شیمیایی از درون بافت دانه خارج می کنند . اما مهم ترین منابع تولید روغن نباتی در جهان عبارتند از:

• باباسو Babassu
• نارگیل
• پنبه دانه
• بادام زمینی
• گلرنگ
• آفتابگردان
• سویا
• کلزا
• پالم
• زیتون
• کنجد

انواع روغن ها

• روغن Hشیزی ( نوعی از روغن های خوراکی)
  روغن خوراکی از تصفیه آن دسته از چربی های گیاهی یا حیوانی تهیه میشود که در دمای اتاق مایعبند . روغن گیاهی را از دانه ها – بذرها و مغز میوه ها نهیه میکنند. با اینکه اکفار حیوانات دارای چربی میباشند و نه روغن ولی ماهی ها و عده ای دیگر از جانداران خونسرد در بدن خود به جای چربی روغن تولید میکنند . روغن های عذایی را میتوان توسط بعضی از گیاهان خوش بو نمود .

  همچنین در مصرف روغن باید دقت نمود مثلا پیاز و سیری که در داخل روغن سرخ شده است یا باید تا هنگام مصرف داغ بماند یا در یخچال یا فریزر نگهداری شود در غیر اینصورت باعث مسمومیت می کردد . انواع روغن های گیاهی عبارتند از : روغن دانه انگور – روغن آفتاب گردان – روغن زیتون – روغن باد ام – روغن کنجد و….

• روغن در رنگ روغن
  روغنی که برای تهیه رنگ روغن مصرف میشود را به طرق مختلف میتوان بدست آورد که یکی از راههای رایج جوشاندن بذر گیاه کتان و گرفتن روغن آن است. پس از آن روغن را با رنگ دانه (ماد ه رنگی) مخلوط میکنند تا رنگ مورد نظر حاصل شود رنگ دانه های رایج دارای بنیاد های سربی و کادمیومی می باشد . ولی امروزه بیشتر از رنگ دانه های سنتتیک و یلیمری استفاده میشود و روی بسیاری از آنها نیز آزمایش ضد رنگ پریدگی (مقاومت رنگ در برابر نور) انجام نمی شود.

  نکاتی در رابطه با مصرف رنگ روغن

  1. بسیاری از رنگ های روغنی دارای مواد شیمیایی سمی هستند . سرب در در از مدت ما را در معرض ابتلا به سرطان قرار میدهد و استنشاق مداوم کادمیوم موجب سرطان میشود .
  2. دستان خود را پس از رنگرزی بشویید و از در هنگام رنگرزی هوای اتاق را تهویه کنید .
  3. کاغذ ها و پارچه های آغشته به روغن به شدت آتش گیرند! آنها را پس از مصرف در آب یا در پلاستیک و در جای خنک قرار دهید .
  4. با آنکه رنگ دانه های مصنوعی و پلیمری بسیار کاربرد دارند ولی برای جایگزین کردن آنها به جای رنگ دانه های کادیومی مناسب نیستند.
  5. روغن کتان نیز مانند دیگر روغن در برابر آب مقاومند. و برای پاک کردن آنها باید از تینر استفاده نمود.
• اسانسهای روغنی (Essential Oils)
  روغنهای فراری هستند که در گیاهان موجود می باشند و خواص بویایی و مزه ای گیاه را دارا می باشند . اسانسهای روغنی در اندامهای مختلف گیاهان مثل دانه ، گل، پوست و برگ پیدا می شوند و یا اینکه در سلولهای مخصوص و یا غدد جمع می شوند . به علت خواصشان به طور گسترده ای در صنایع عطرسازی ، طعم دهنده و داروسازی استفاده می شوند .

  ترکیب شیمیایی آنها متفاوت میباشد و در بسیاری به طور مثال، ترپین ها، ترکیبات کربن و هیدروژن عمده تر هستند. انواع دیگر دارد ای آلد هاید، کتون یا فنل هستند. اکسیژن ؛ گوگرد و نیروژن در ترکیبات بقیه موجود هستند. به طور کلی آنها مخلوط پیچیده ای هستند. آنها به روشهای مختلف بسته به اینکه در چه قسمت گیاه هستند به دست می آیند .

  روشهای مختلف عبارتند از: فشاردن، تقطیر با بخار، استخراج و جذب آنها توسط خیساندن و به کار بردن فشار.

  گیاهان قابل توجه به لحاظ اسانس روغنی آنها از خانواده های گیاهی زیر می باشند:
  هویج ( مثل انبیسی ، شوید، سنبل ختایی) ، زنجبیل ( هل) ، خلنگ (همیشه بهار ) ، برگ بو (دارچین و کافور) ، نعناع (پونه ، نعناع فلفلی، سوسنبرگ، آویشن)، مورد (میخک و او کالیپتوس)

بررسی اجمالی تکنولوژی و روشهای تولید روغن زیره

تولید روغن زیره از مواد اولیه تا محصول نهایی مستلزم طی عملیات مختلف و معینی است که در طول سالیان متمادی تثبیت شده و مورد استفاده کشور های مختلف است ، در ایران غالبا روش تولید به شرح زیر می باشد : ابتدا زیره مورد نظر را توزین نموده و بعد از خرد یا آسیاب نمودن در داخل مخزن پخت با مقدار معینی آب مخلوط می نماید. مخزن یا دیگ پخت دارای جداره گرماو همزن می باشد.

عملیات بعدی صاف کردن تفاله از مایع است که در این حالت مایع را به مخزن دیگری به نام سر نشین کننده روغن ارسال می کنند تا ته نشیای صورت گیرد مایع گرم توسط صفحه سرد کنند ه خنلف شده و در حین انتقال به مخازن دوجداره افزودنی های مجاز به آن اضافه می شود روغن توسط سیستم فیلتراسیون کاملا شفاف شد ه و همراه با تزریق گاز وارد مخازن تحت فشار می شود.

کشورهای عمده تولید کننده و مصرف کننده روغن زیره

کشورهای آلمان ، ایتالیا ، الجزایر و فرانسه عمده تولید کنندگان روغن زیره در جهان بوده و کشور های فرانسه ، ایالات متحد ه ، انگلستان ، لهستان و روسیه عمده مصرف کنندگان این محصول به شمار می روند.

مطالب مرتبط:

زیره سیاه

9 ادویه مهم برای لاغری به صورت طبیعی

زیره سیاه- مریم گلی- مرزن جوش-شوید

فرآوری گیاهان دارویی